آیه 20 سوره ص

وَ شَدَدْنا مُلْكَهُ وَ آتَيْناهُ الْحِكْمَةَ وَ فَصْلَ الْخِطابِ «20»

وَ شَدَدْنا مُلْكَهُ‌: و محكم كرديم پادشاهى او را به كثرت لشكر زيادى و پاسبانى، چه هر شب سى و شش هزار مرد پاس دار السلطنه او را مى‌نمودند، يا به سبب قدرت او بر بافتن زره بسيار و ساختن آلات كارزار، يا بواسطه كوتاه كردن ظالمان، يا بجهت وزراى خير انديش تدابير امر او مى‌شد. وَ آتَيْناهُ الْحِكْمَةَ: و ديگر عطا نموديم داود عليه السلام را حكمت، يعنى نبوت يا كتاب زبور يا كماليت علم و تماميت عمل. وَ فَصْلَ الْخِطابِ‌: و كلامى خالص از التباس و پاكيزه از شبهه كه مخاطب بر وجه سهولت مقصود را در مى‌يافت، يا مراد سخنى است جدا كننده خصمان باشد به سبب تميز حق از باطل و صواب از خطا و صحيح از فاسد، يعنى علم احكام قضايا و حكومات و تدبيرات ملكى و سياسات مملكتى. از حضرت امير المؤمنين عليه السلام پرسيدند تفسير «فصل الخطاب» را فرمود: هو البيّنة على المدّعى و اليمين على المنكر: بينه بر مدعى باشد، و قسم‌

جلد 11 - صفحه 185

بر منكر «1». و حقيقت گفتگوى خصمين بدين كلام منقطع شود.

وَ قالُوا رَبَّنا عَجِّلْ لَنا قِطَّنا قَبْلَ يَوْمِ الْحِسابِ «16» اصْبِرْ عَلى‌ ما يَقُولُونَ وَ اذْكُرْ عَبْدَنا داوُدَ ذَا الْأَيْدِ إِنَّهُ أَوَّابٌ «17» إِنَّا سَخَّرْنَا الْجِبالَ مَعَهُ يُسَبِّحْنَ بِالْعَشِيِّ وَ الْإِشْراقِ «18» وَ الطَّيْرَ مَحْشُورَةً كُلٌّ لَهُ أَوَّابٌ «19» وَ شَدَدْنا مُلْكَهُ وَ آتَيْناهُ الْحِكْمَةَ وَ فَصْلَ الْخِطابِ «20»

ترجمه‌

و گفتند پروردگارا زودتر برسان بما قسمت ما را پيش از روز شمار

صبر كن بر آنچه ميگويند و ياد كن بنده ما داود صاحب قوّت را همانا او بود بازگشت كننده‌

همانا ما رام كرديم كوهها را كه با او تسبيح ميگفتند بشبانگاه و اوّل روز

و پرنده‌ها را با آنكه جمع شده بودند هر يك براى او بازگشت كننده‌

و محكم كرديم پادشاهى او را و داديم باو علم شريعت و قطع خصومت را

تفسير

خداوند متعال باز نقل فرموده مقال كفار مكه را كه بر سبيل استهزاء ميگفتند خدايا قسط و قسمت و- نصيب ما را از عذابى كه ما را محمّد صلى اللّه عليه و اله از آن ميترساند پيش از روز قيامت بما برسان چنانچه در معانى از امير المؤمنين عليه السّلام نقل نموده و خداوند در اينمقام امر فرموده است حبيب خود را بصبر بر اقوال‌

جلد 4 صفحه 462

بيهوده آنها و تذكّر پيدا كردن بر احوال انبياء عظام كه خداوند چه مقاماتى بايشان عطا فرمود در نتيجه صبر بر عبادت و اطاعت و تحمّل ناملايمات كه از آن جمله حضرت داود عليه السّلام بود كه داراى قوّت و نعمت بود چون يد كه ايد جمع آنست در كلام عرب بمعناى قوت و نعمت استعمال ميشود چنانچه در توحيد از امام باقر عليه السّلام نقل شده در اين آيه و نيز بسيار رجوع مينمود بطلب رضاى الهى براى قوّتش در دين و زياد دعا ميكرد و يك روز روزه ميگرفت و يكروز افطار مينمود و از نصف شب بر ميخاست چنانچه نقل نموده‌اند و خداوند كوهها را مسخّر او فرموده بود كه هر شب و صبح با او مشغول بتسبيح و تقديس خدا ميشدند و بتبع او ذكر ميگفتند و پرندگان از آشيانه‌هاى خودشان گرد او جمع ميشدند و هر يك بنغمه خود رجوع بتسبيح الهى نموده از او جواب گوئى ميكردند و خداوند سلطنت او را قوت و عظمت داد بهيبت و شوكت و نصرت و كثرت جنود و امراء خيرخواه و دود و بالاتر از همه آنكه خداوند تعالى علم دين و حكمت در آئين و قوه تشخيص حق از باطل و فصل خصومت بين مدعى و منكر را باو عنايت فرموده بود كه بسهولت ميتوانست حق را بذى حق برساند و نزاع را خاتمه دهد و بعضى گفته‌اند مراد از فصل الخطاب آنستكه سخن را طورى ادا ميفرمود كه بر شنونده اشتباه نميشد و در عيون از امام رضا عليه السّلام نقل نموده كه مراد از فصل الخطاب معرفت لغات است و در جوامع از امير المؤمنين عليه السّلام نقل نموده كه مراد علم بقاعده موضوعه براى دادرسى است كه مدّعى بايد اقامه بيّنه نمايد و منكر قسم بخورد و بنظر حقير برگشت تمام معانى بآنستكه طورى حكم ميفرمود كه همه ميفهميدند حكم بحق نموده و اشتباه نميكردند و او بزبان همه آشنا بود و بر مقاصدشان بخوبى مطّلع ميشد و در هر حال اخبار بسيارى وارد شده كه خداوند بائمه ما عليهم السلام هم حكمت و فصل الخطابرا عنايت فرموده است و بعضى گفته‌اند مقصود از تسبيح كوهها با حضرت داود آنستكه وقتى او با آن صوت حسن در كوهپايه تلاوت زبور ميفرمود كوهها جواب گوئى از او مينمودند و بر حسن آن مى‌افزود و شمه‌اى از اينمعانى در سور سابقه ذكر شده است.

جلد 4 صفحه 463

وَ شَدَدنا مُلكَه‌ُ وَ آتَيناه‌ُ الحِكمَةَ وَ فَصل‌َ الخِطاب‌ِ «20»

و محكم‌ كرديم‌ سلطنت‌ ‌او‌ ‌را‌ و داديم‌ ‌او‌ ‌را‌ حكمت‌ و فصل‌ خطاب‌.

وَ شَدَدنا مُلكَه‌ُ سلطنت‌ ‌او‌ بسيار محكم‌ و مشدد ‌بود‌ ‌از‌ كثرت‌ جنود و لشكريان‌ و حرّاس‌ و پاسبانها و رعيت‌ ‌از‌ جن‌ّ و انس‌ و حيوانات‌ ‌از‌ طيور و بهائم‌ و ‌غير‌ اينها.

وَ آتَيناه‌ُ الحِكمَةَ گفتند مراد نبوّت‌ ‌است‌ لكن‌ حكمت‌ علم‌ ‌به‌ مصالح‌ و مفاسد ‌است‌ چنانچه‌ خداوند حكيم‌ ‌است‌ ‌يعني‌ عالم‌ بمصالح‌ و مفاسد امور ‌است‌.

وَ فَصل‌َ الخِطاب‌ِ ‌در‌ حديث‌ منسوب‌ ‌به‌ حضرت‌ رضا (ع‌) تفسير فرموده‌ علم‌ بتمام‌ لغات‌ و بزبان‌ حيوانات‌ بعضي‌ تفسير كردند ‌به‌ قضاوت‌ ‌بر‌ طبق‌ بيّنه‌ و يمين‌ لكن‌ فصل‌ مقابل‌ وصل‌ ‌است‌ بمعني‌

جلد 15 - صفحه 229

تميز ‌بين‌ حق‌ و باطل‌ و ‌اينکه‌ دو ‌را‌ ‌از‌ يكديگر جدا ميكند ‌که‌ حق‌ مشوب‌ ‌به‌ باطل‌ نباشد و ‌به‌ باطن‌ حكم‌ مينمايد ‌غير‌ ‌از‌ ساير انبياء ‌که‌ مأمور بظاهر هستند و ‌لو‌ باطن‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ مكشوف‌ ‌باشد‌ مثلا منافق‌ ‌در‌ دستگاه‌ داود نبود ‌که‌ ظاهر مسلمان‌ و باطن‌ كافر ظاهر دوست‌ و باطن‌ دشمن‌ ظاهر ‌بر‌ حسب‌ بيّنه‌ محق‌ ولي‌ باطن‌ ‌غير‌ محق‌ّ ‌ يا ‌ ‌بر‌ حسب‌ يمين‌ منكر ولي‌ باطن‌ مديون‌ و امثال‌ اينها و پيغمبر اكرم‌ و ائمه‌ اطهار و ‌لو‌ علم‌ ببواطن‌ دارند و بسا ‌هم‌ بنحو اعجاز اظهار ميكردند لكن‌ مأمور بظاهر بودند.

]

(آیه 20)- این آیه همچنان به ذکر نعمتهای خداوند بر داود ادامه داده، می‌فرماید: «و حکومت او را استحکام بخشیدیم» (وَ شَدَدْنا مُلْکَهُ).

آن چنان که همه سرکشان و طاغیان و دشمنان از او حساب می‌بردند.

علاوه بر این «دانش به او دادیم» (وَ آتَیْناهُ الْحِکْمَةَ).

آخرین نعمت بزرگ خدا بر داود این بود که می‌فرماید: ما به او «علم قضاوت و داوری عادلانه» دادیم (وَ فَصْلَ الْخِطابِ).

این احتمال در تفسیر این جمله وجود دارد که خداوند منطق نیرومندی که از فکر بلند، و عمق اندیشه، حکایت می‌کرد در اختیار داود گذارد، نه تنها در مقام داوری که در همه جا سخن آخر و آخرین سخن را بیان می‌کرد.